Varianten van het raadsakkoord
Wat je ook doet: kies bewust
Variant 1
Bij een traditioneel coalitieakkoord wordt zowel de vorming van het college (de Poppetjes) als de invulling van het agenda (Programma) voor de komende jaren ingekleurd door een aantal partijen dat de meerderheid achter zich heeft: de coalitie. Rond de jaren negentig van de vorige eeuw deed op lokaal niveau het fenomeen ‘coalitieakkoord’ zijn intrede. Zo'n akkoord wordt gesloten door fracties die samen een meerderheid in de raad vormen. Samen maken ze inhoudelijke afspraken en die leggen ze in het coalitieakkoord vast. De fracties verdelen vervolgens de wethoudersposten en dragen wethouders voor. Deze politieke samenwerking scoort daarmee in de bovenste twee kwadranten.
Variant 2
Een raadsakkoord verschilt van een coalitieakkoord, omdat niet alleen de coalitiepartijen, maar de raad als geheel (of bijna alle fracties in de raad) een akkoord sluiten en de agenda bepalen voor de komende jaren. Het college voert vervolgens dat akkoord uit, maar dat college is niet samengesteld uit en door een meerderheid van de raad. In dit model wordt de vorming van het college niet overgelaten aan de coalitiepartijen maar aan heel de raad. Daarmee scoort deze politieke samenwerking in de onderste twee varianten.
Variant 3
In een volgende variant is er naast een raadsakkoord óók een collegeprogramma. De situatie is dan als volgt: na de verkiezingen wordt door een aantal partijen een coalitie gevormd. Deze partijen leveren de wethouders voor het college van B&W. De agenda voor de daaropvolgende vier jaren wordt echter gemaakt met de raad, of in ieder geval een meerderheid groter dan alleen de coalitiepartijen. De wethouders stellen een uitvoeringsprogramma/collegeprogramma op. Dat uitvoeringsprogramma/collegeprogramma is meestal een uitwerking van het raadsakkoord en geeft handvatten om aan de slag te gaan. Het is onderdeel van het gemaakte raadsakkoord.
Variant 4
Sommige gemeenten kiezen voor een variant waarbij na de verkiezingen een coalitie wordt gevormd en de partijen in de coalitie ook een wethouder leveren. Deze partijen sluiten vervolgens echter niet gezamenlijk een coalitieakkoord, maar doen dat met heel de raad. Of in ieder geval met meer partijen dan alleen de coalitiepartijen. Hoe er vervolgens uitvoering wordt gegeven door het college aan de agenda van de komende jaren, wordt nog niet opgeschreven.
Variant 5
In een volgende variant kiezen partijen voor een coalitie waarin ze de wethouders voor het college van B&W leveren en samen de agenda bepalen voor de komende jaren. Dat lijkt een regulier meerderheidscollege, maar daarnáást nodigen zij de raad uit om een raadsakkoord te maken. Het collegeprogramma is dan onderdeel van het raadsakkoord, maar staat naast het collegeprogramma. Het raadsakkoord is een aanvullend document waarin de oppositie de kans krijgt om het beleid voor de komende jaren mee te bepalen. Niet alleen tijdens de raadsperiode, maar ook aan de voorkant.
Variant 6
In de gemeente Culemborg is er een raadsakkoord opgesteld door heel de raad, daarmee wordt dus gescoord in kwadrant IV. De collegeleden waren in eerste instantie na de verkiezingen afkomstig van de vier coalitiepartijen (kwadrant I), maar toen in januari 2020 een van de wethouders opstapte, heeft de gemeente gezocht naar een nieuwe wethouder voor en door heel de raad. Hierbij was het geen vereiste dat de nieuwe wethouder een lidmaatschap had van een politieke partij. Daarmee scoort deze variant dus ook in kwadrant II.