Een passende variant kiezen
Er komen verschillende varianten voor bij de gemeenten die werken met een raadsakkoord. Het lijkt misschien alsof er maar twee keuze opties mogelijk zijn: een coalitieakkoord, of een raadsbreed akkoord. De praktijk laat zien dat er veel meer mogelijk is.
Zo zijn er gemeenten die werken met een coalitieakkoord én een raadsakkoord, waarbij het raadsakkoord een aanvulling is op het coalitieakkoord en gaat over een belangrijk thema (bijvoorbeeld klimaat (Rotterdam), wonen, omgevingsbeleid of de viering van 750 jaar stadsrechten in Gouda).
Er zijn gemeenten die kiezen voor een vergaande raadsbrede samenwerking door zowel het inhoudelijk programma als de keuze voor de wethouders raadsbreed op te pakken.
En er zijn een boel varianten tussen deze twee uitersten op het spectrum in.
Welke variant je kiest, is afhankelijk van de gemeente(raad), de ambities, de verhoudingen onderling en met ambtenaren, college en griffie, en natuurlijk van je ambities. Bewuste afweging is essentieel en trouwens ook heel goed. Voer voor én na de verkiezingen het gesprek over de doelen van verschillende varianten. Puzzel met elkaar uit welke variant goed past bij de ambitie en bij de voorgeschiedenis. Het gaat om ‘plussen en minnen’ bij de verschillende varianten en dan samen afspreken voor welke variant jullie kiezen.
Bewust afwegen en hardop kiezen is goed voor het verduidelijken van rollen, doelen en werkvormen, tijdens onderhandelingen maar ook in de jaren daarna. Ook als je na dat gesprek kiest voor een ‘klassiek’ akkoord, heeft dat zin. Dat gesprek kun je op allerlei manieren voeren. In Land van Cuijk deden ze het onlangs in een online bijeenkomst met vragen in Mentimeter.
Programma, poppetjes of allebei?
Een eerste keuze die hierbij voor ligt is of de gemeenteraad wil werken met alleen een raadsbreed inhoudelijk programma of dat er ook een college wordt aangesteld in dienst van de raad. Met andere woorden, gaat het raadsbreed werken over het programma of over de poppetjes, of over allebei? Dat zijn belangrijke verschillen. We komen in de praktijk alle varianten tegen. Ze kunnen allemaal. De vraag is vooral wat deze gemeenteraad wil. Een raadsprogramma kan via een meerderheidscollege, maar een zakencollege kan ook. Alles is mogelijk, in deze stap gaat het om het maken van een gerichte en doordachte keuzes.
Alle thema’s of beperkt aantal thema’s?
Een andere keuze is of het raadsakkoord alle thema’s omvat, of dat er met twee programma’s naast elkaar wordt gewerkt; één door een meerderheid gesteund programma en één raadsbreed programma. In het geval van de keuze voor programma’s naast elkaar is het ook belangrijk om te expliciteren hoe die twee zich tot elkaar verhouden. Staan ze naast en los van elkaar? Ligt het één boven het ander? Is het één een uitvoeringsprogramma van het ander? Ook hier geldt dat het allemaal kan, maar dat het belangrijk is om te expliciteren wat de raadsleden willen.
Gemeenschapsagenda of gemeentelijke agenda?
Een derde keuze is de verhouding van het raadsakkoord tot de samenleving. Sommige raadsakkoorden zijn helemaal gebouwd vanuit de ambitie om met de gemeenschap tot een agenda en tot oplossingen te komen; het raadsakkoord is dan een middel om tot meer participatieve democratie te komen. Het is het instrument waarmee de raad zich openstelt voor dialoog, input én besluitvorming vanuit de gemeenschap. Het is in het meest extreme geval de lijst met thema’s waarop de gemeente de samenleving gaat vragen om met ideeën en mogelijk ook prioriteiten en besluiten te komen die dan achteraf in de raad kunnen worden vastgesteld.
Andere raadsakkoorden zijn veel meer een vernieuwende wijze van een traditionele door de raad opgestelde agenda. Die kunnen wel intensief met de gemeenschap worden besproken en gedeeld, maar uiteindelijk blijft de raad gewoon zelf verantwoordelijk voor zijn eigen agendering, prioritering en besluitvorming. De gemeenschap kan via alle reguliere kanalen meepraten en inspreken, maar aan de idee van representatieve democratie verandert met het raadsakkoord dan niets. Politiek vindt in de gemeenteraad plaats, alleen dan via de weg van het raadsakkoord in plaats van via de weg van het klassieke meerderheidsakkoord.